Byddwch yn gwybod fy mod wedi bod yn pwyso am doriad yn y gyfradd Treth ar Werth ers tro. Ac yn wir, roedd Alistair Darling cystal a chyflwyno’r union beth yn y gyllideb echdoe. Ond yn anffodus toriad ar draws y bwrdd o 2.5% sydd ganddo dan sylw. Felly bydd pris rhywbeth sy’n costio £235, dywedwch beic at y ’Dolig yn gostwng o £5. Prin fod hyn am gymell unrhywun i ruthro allan i brynu a phrynu. A p’run bynnag am hynny, mae’n debyg mai hyrwyddo mewnforion fydd un o ganlyniadau’r toriad arbennig yma.Gwell o lawer fyddai bod wedi targedu’r toriad TAW at ddiwydiannau sydd yn cyflogi yn helaeth yma, hyn yn hytrach na chefnogi swyddi cynhyrchu tramor.Felly dylid fod wedi torri’r TAW ar drwsio tai ac ar wasaethau gofal i 5%. Byddai hyn wedi hyrwyddo cyflogaeth a hefyd yn arwain at werth cymdeithasol – tai i bobl fyw ynddynt a gofal o well safon.Ddoe, fe gyhoeddodd yr Undeb Ewropeaidd argymhellion ar gyfer gostwng TAW fel rhan o raglen i orchfygu’r dirwasgiad. Rwan, dywedwch i mi, ai gostyngiad ar draws y bwrdd o 2.5% yntau targedu toriadau dyfnach i lawr i 5% ar rhai diwydiannau allweddol oedd eu dewis hwy?


Mae’n rhyfedd gweld Gordon Brown yn gwennu cymaint. Yn wir, y gwaethaf byd y mae’r newyddion am y dirwasgiad y mwya’n byd mae o’n ymddangos fel ei fod yn mwynhau bywyd. Yr esboniad amlwg yw ei fod yn credu bod y Toriaid y gwneud llanastr ohoni. Ond hyd yn oed pan ddatgelwyd fod y llywodraeth wedi ystyried codi TAW i 20% (trychineb o ran cyflwyniad y wasg i’r llywodraeth) roedd Mr B yn wen o glust i glust. Mae esboniad symlach. Mae pobl sydd a thueddiad tuag at fod yn flin ac yn isel eu hysbryd yn sbriwsio a chlenio trwyddynt pan fydd ganddynt rywbeth i’w wneud. Wedi dweud hynny, fyddwn i ddim yn argymell yr amgylchiadau ’chydig yn anffodus ar hyn o bryd ond fel rhan o raglen therapiwtig i’r Prif Weinidog.


Ystyriwch:- Obama yn cymryd at ei swydd ac yn mwynhau mis mel. Yr pelydrau braf yn tywynnu ar draws yr Iwerydd. Y taliadau ychwanegol a’r toriadau treth yn eu lle.Y codiadau treth yn bell i ffwrdd. Y Toriaid yn dal i freuddweidio am ddychweliad Thatcher tra bo’r ‘dirwasgaid yn rhedeg ei gwrs’. Y gwanwyn yn y tir…. Tybed a fyddai’n syniad rhoi £5 i lawr efo’r bwci ar etholiad cyffredinol ar ddiwrnod olaf Ebrill 2009.

Dydd Mawrth cefais y cyfle i ymweld â charchar Pentonville i weld eu hadran iechyd, ac yn arbennig felly yr adran iechyd meddwl. Bum wrthi ers tro yn ymchwilio i amodau carchardai. Rhyw ddwy flynedd yn ôl cytunodd y Pwyllgor Materion Cymreig i’m cais i gynnal ymchwiliad cyflym i brofiadau carcharorion o Gymru. Bu’r ymchwiliad hwnnw yn anghyffredin o lwyddiannus gan arwain, ymysg pethau eraill, at gadarnhau dadl Elfyn Llwyd AS fod angen carchar yng ngogledd Cymru.Rwyf bellach yn gweithio gyda golwg at ofynion carchar newydd, pe byddai un yn dod i Gaernarfon. Ac mae cydnabod i mi sy’n weithiwr arbenigol iechyd meddwl ym Mhentonville wedi bod yn cynorthwyo drwy wneud arolwg o’r ddarpariaeth therapiwtig iechyd meddwl yn y carchardai sy’n gwasanaethu carcharorion o Gymru ar hyn o bryd. Prin bod rhaid dweud bod y gwasanaeth o dan bwysau eithriadol. A prin hefyd sydd rhaid i mi ddweud nad oes fawr ddim help ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg. P’run bynnag, roedd ymweld a Phentonville yn agoriad llygaid. Mae’r lle yn gartef i 1250 o ddynion, a hynny ar safle eithriadol o gyfyng. Adeiladwyd adran iechyd newydd rhai blynyddoedd yn ôl ond eto, prin fod yr adnoddau yn ateb y galw. Yn gyffredinnol mae tua un o bob deg carcharor yn dioddef o anhwylder iechyd meddwl, a wyth o bod deg gyda rhyw fath o broblemau seiclegol neu emosiynol. Wrth gwrs mae’r profiad o fod dan glo yn dwyshau unrhyw broblem blaenorol. Dyna paham y bydd yn hynod o bwysig sefydlu cynllun dargyfeirio ar gyfer y carchar newydd. Byddai pobl sâl eu meddwl felly yn mynd yn syth o’r llys i’r ysbyty, hyn yn hytrach nac aros weithiau am dri mis yn y carchar cyn derbyn triniaeth. Mae safle Pentonville yn un cyfyng. Ond mae lle gwag arbennig ac anial, yn agos at y wal derfyn. A dyna oerodd fy ngwaed tra’n mynd heibio wrth ymadael. Oherwydd yno y claddwyd yr anffodusion hynny a ddienyddiwyd gynt yn y carchar. Ac yna arhosant am byth, o fewn y muriau, a hynny heb nac arwydd na chofeb i nodi’r man ble gorweddant.


Gall cwestiynnau bore Iau fod ychydig yn ysgafnach na rhai y dyddiau eraill. Yn aml mae stori fawr wleidyddol yr wythnos wedi hen basio, aelodau lluosog a llai diwyd y pleidiau mawr wedi ei heglu hi am adra, ac eisteddfa’r newyddiadurwyr, yn naturiol, yn gyfangwbl wag. (Wythnos dridiau unwaith eto felly bois?)Bore ’ma (Iau) roedd yna rhyw ’chydig o dynnu coes yn ystod Cwestiynnau Prifysgolion, yn bennaf ar draul yr is-weinidog newydd Sion Simon. Roedd o’n ymlafnio ei orau gyda’r dasg anghyfarwydd o ateb cwestiynnau yn hytrach na’u gofyn, ond yn amlwg hefyd yn nofio yn erbyn llif go gryf. Yna atebodd ei fos, yr Ysgrifennydd Gwladol gwestiwn drwy gydnabod, er fod prentisiaid yn amrywio’n arw o ran eu safon, roedd hi’n bwysig rhoi cyfle teg i bawb. Mae arnaf ofn fod hyn ond wedi rhoi esgus i blant drwg y gwrthbleidiau bwyntio’r bys at Seimon yr Anffodus gan weiddi chwerthin yn ein ffordd ffals arferol. Er yn aelod dros ganolbarth Lloegr, mae gan Sion Simon gysylltiadau â Chymru; roedd yr hen Mr Simon ei daid yn brifathro ar Ysgol Penlleiniau Pwllheli gynt.Yn anffodus iddo fo, doedd ’run o feibion na merched glew Llafur Cambria yno i gadw ei bart. Tynfa tren gynnar i’r hen wlad yn drech mae’n siwr.

Bu Llywydd Senedd Gwlad y Basg ar ymweliad â San Steffan dydd Mercher. Dynes stans gyda meddwl miniog yn fy marn i. Ond wir, ni allai yn ei byw a deall sut ar y ddaear, a ninnau wrthi yn cael cinio, y byddai unrhywun mor ddifeddwl a galw pleidlais, ac yn waeth na hynny os rhywbeth, galw pleidlais wrth i bawb ddewis eu pwdinau. Arferiad barbaraidd Eingl-Sacsonaidd dirmygus o fwyd da. Ond felly y bu. Cannodd y gloch a cododd hanner y cwmni a’i gwneud hi am y lobiau. Roeddwn yn meddwl mai ond yn iawn fyddai hi i mi fynd yn ôl at y Basgiaid rhyw ugain munud yn ddiweddarach ar ôl dwy bleidlais (a oedd yn ymylu ar y diystyr). A dyna ble roeddan nhw, yn chwarae efo’u pwdinau ac yn rhannu ambell i sylw efo un arall a ddewisodd dychwelyd ar ôl caledwaith enfawr pleidleisio i ordor. Rhywsut, pe byddwn yn cael fy atgyfodi, rwy’n credu mai am senedd waraidd Gwlad y Basg y byddwn yn mynd yn hytrach nac at fynwes Mam Democratiaeth.

Cyhoeddodd y llywodraeth o’r diwedd fod y Swyddfa Post i gael yr hawl i barhau gyda’r cytundeb ‘Post Office Card Account’. I’r anghyfarwydd, mae’r cerdyn bach defnyddiol yma yn caniatau i bobl godi eu pensiwn ac ati yn y post, hyn yn hytrach na’r hen drefn o gyflwyno llyfr pensiwn.

Bu’r gweinidog yn tindroi dros y penderfyniad am fisoedd lawer. Bu ymgyrch sylweddol iawn o blaid y post, a ddenodd cefnogaeth gan filiynnau o bobl ar draws Prydain gyfan a chan aelodau seneddol o bob plaid.

Does ryfedd felly fod y llywodraeth wedi ildio yn y diwedd. Ond gresyn na fyddent wedi gwneud hynny yn gynt, gan rwy’n siwr fod yr ansicrwydd garw wedi cyfrannu at berswadio nifer o is-bostfeistri i roi'r gorau iddi. Fel mae hi mae 11 o is-swyddfeydd post yn cau yn fy etholaeth i yn unig. Da o beth bellach fyddai i’r Swyddfa Bost ail ystyried y rhaglen gau.


Dydd Mercher gwelwyd gwrthdaro hyll iawn rhwng Brown a Cameron ynghylch y babi a laddwyd gan ei fam a’i chariad, a phwy oedd mewn gwirionedd ar fai. Mae perfformiadau PMQs yn ddiweddar yn aml yn awgrymu yn gryf fod casineb go iawn rhwng y ddau arweinydd. Digon teg. Ond roedd eu gweld yn defnyddio trychineb o’r fath at bwrpas ymryson gwleidyddol yn codi cyfog arnaf.


Wrth gwrs onid ydym i gyd wrth eu boddau fod Mr Obama wedi ei ethol? Ac onid oeddan ni i gyd yn ei gefnogi i’r carn o’r cychwyn cyntaf?

Wel, ond ychydig ddyddiau cyn yr etholiad dywedodd aelod Ceidwadol sydd â chysylltiad agos â Chymru wrthyf, nid yn unig fod Obama am lyfu’r llwch ond hefyd y byddai’n drychineb llwyr pe na byddai llaw sicr McCain ar y llyw am y bedair blynedd nesaf. A mwy na hynny roedd yn bendant fod Mrs Palin yn athrylith gwleidyddol ac yn gwbl abl i gymryd y prif le pe byddai’r hen elyn yn dwyn Mr McCain i ffwrdd. Wnai i ddim sylw am ei weledigaeth na’i gysondeb gwleidyddol, am heddiw o leiaf.

Mae cyn aelod o’r Cabinet o’m cydnabod yn gyson yn gweld yn gliriach na’r rhan fwyaf o’i phlaid, os weithiau braidd yn hwyr o gymharu â’r blaid genedlaethol. A’i sylw hi wrthyf am yr holl fusnes? ‘I’m glad he’s won but bound to disappoint.’

Dydd Mawrth daeth y Mesur Cyflogaeth diweddaraf i ben ei daith gyda dadl ‘adrodd yn ol’ o’r pwyllgor a fu’n ei ystyried yn fanwl, ac yna dadl ‘trydydd darlleniad’.

Bydd dadl trydydd darlleniad fel arfer yn fyr, awr neu lai, a’r bwriad ydy rhoi cyfle i’r prif lefarwyr grynhoi eu dadleuon ac ateb pwyntiau cyffredinnol cyn y bleidlais derfynnol. Ond yn ystod y sesiwn adrodd yn ol gellir cyflwyno cymalau newydd a gwelliannau pellach.

Roedd criw o aelodau, yn bennaf o’r Campaign Group (criw croes y Blaid Lafur) wedi cyflwyno nifer sylweddol o gymalau newydd a’r Toriaid hefyd wedi cynnig ychydig o welliannau.

O ran y Toriaid roeddant eisiau cyfyngu ar allu undebau llafur i dorri allan aelodau o bleidiau gwleidyddol annerbynniol, hynny yw y BNP. Felly roedd eu gwelliant yn cynnig y byddai’n rhaid i rywun fod yn aelod o blaid o’r fath am flwyddyn gron cyn y gellid gweithredu yn eu herbyn. Yn amlwg gallai hyn olygu fod aelodau BNP yn medru bod yn aelodau hefyd o undeb llafur am fisoedd lawer yn lledaenu gwenwyn cyn eu diarddel. Rwy’n falch dweud y trechwyd y gwelliant yma.

Yn anffodus dyna hefyd oedd tynged yr unig gymal newydd a aeth i bleidlais. Roedd hwn yn mynnu bod cyflogwr yn rhoi manylion y gweithwyr i undeb llafur cyn pleidlais ar streic, hyn er mwyn hwyluso’r broses o gynnal balot. Wn i ddim paham fod y llywodraeth yn erbyn darpariaeth sydd yn edrych i mi ond yn synnwyr cyffredin. Ond felly y buodd hi gyda ffyddloniaid Llafur yn uno â’r Ceidwadwyr i drechu’r cymal o fwyafrif mawr iawn.

Cefais innau y cyfle i wneud araith fer yn olrhain hanes streic Friction Dynamex ac esbonio rhywfaint am ystrywiau’r cyflogwr. Roeddwn wedi gobeithio y byddai ein aelodau Llafur lleol (Ynys Mon a Conwy) felly yn cefnogi’r cymal newydd, ond nid felly y bu. Prin bod rhaid dweud fod ASau Plaid Cymru wedi ymuno a’r ychydig rai a oedd am geisio sicrhau pleidlais streic ar yr amodau tecaf posibl.


Roedd croeso cynnes heddiw ( dydd Iau ) i Huw Iranca Davies AS yn ei swydd newydd yn DEFRA. Cefais innau’r cyfle i’w holi ynglyn â’r ddiffygion yn y gwasanaeth band eang mewn ardaloedd gwledig.

Yn anffodus fe ddechreuodd y gweinidog drwy gyfeirio at ‘not spots’. Dyma’r term a ddefnyddir gan BT ac eraill am ardaloedd ble nad oes gwasanaeth e.e.

Fi ‘Paham nad oes gwasanaeth band eang yn Rhiwlas?’

Nhw ‘O …wel … ‘not spot’ ydy o.’

Tydi hyn yn esbonio dim, yn esgusodi dim nac yn gaddo dim wrth gwrs. Ond mae o’n ateb bach handi mewn cyfyngder ’ntydi. Rwy’n falch fod y gweinidog newydd, ar fy nghais i, wedi gaddo ei ddileu o’i eirfa. Ond wn i ddim a gawn ni wasanaeth band eang fymrun yn gynt er hynny cofiwch.


Nes ymlaen, yn y sesiwn trafod busnes y Ty at yr wythnos nesaf, gofynnais i Harriett Harman Arweinydd y Ty am ddadl ar y gyfradd TAW ar drwsio tai. Cwestiwn digon rhesymol. Ond ateb Hattie oedd dweud mai cyfrifoldeb y Canghellor ydy TAW.

Rhywsut, rhywfodd, wn i ddim sut, roeddwn i wedi dyfalu hynny eisoes. Mae’n hysbys mai gwaith Arweinydd y Ty ar brydiau ydy osgoi rhoi ateb. Er hynny byddwn wedi disgwyl rhyw ychydig mwy o greadigrwydd ganddi.

Yr wythnos hon galwais ar y Canghellor Alistair Darling i dorri’r gyfradd Treth ar Werth ar atgyweirio tai o 17.5% i 5%. Mae rhesymau cryf o blaid gwneud hyn. Yn amlwg, byddai’n lleihau’r gost o drwsio tai sâl gan y byddai llafur a deunyddiau cymaint yn rhatach. Yn aml dyma’r unig ffordd i bobl ifainc gael troedle ar yr ysgol dai.

Byddai hefyd yn gymorth sylweddol i’r diwydiant adeiladu. Dydd Mawrth diwethaf clywsom am gwmni adeiladu arall yn y Gogledd Ddwyrain yn mynd i ddwylo’r derbynnydd gan beryglu 320 o swyddi.

Mae gennym yng Nghymru fwy o lawer o dai sâl eu cyflwr o gymharu a gwledydd eraill. Felly ein hangen ni ydy trwsio. A’n baich, yn anffodus ydy talu treth o 17.5% ar bob bricsen, pob hoelen a phob awr o lafur.

Yn Ne Nwyrain Lloegr mae’r llywodraeth yn bwriadu adeiladu cannoedd o filoedd o dai newydd. Prin bod rhaid i mi ddweud nad oes Treth ar Werth ar adeiladu o’r newydd.

O’r diwedd mae’r llywodraeth wedi cytuno i godi’r targed ar gyfer lleihau nwyon ty gwydr i 80% erbyn 2050, hyn i gymharu â’r 60% blaenorol. Chefais i erioed gynifer o lythyrau, cardiau post, e-byst ac ymweliadau â’m cymorthfa ar unrhyw bwnc arall, nid yn unig gan gefnogwyr yr ymgyrchoedd amgylcheddol arferol ond hefyd rhai Cymorth Cristnogol a nifer o fudiadau eraill.

Hefyd, yng Nghymru, mae cytundeb Cymru’n Un yn ymrwymo Llywodraeth y Cynulliad i leihau’r nwyon niweidiol o 3% pob blwyddyn o 2011 ymlaen. Ar ben hyn, dydd Mawrth cyhoeddwyd y bwriad o gynnwys nwyon o longau ac awyrennau yn y targed. Wythnos gwas newydd felly i Ed Miliband yr Ysgrifennydd Gwladol Ynni a Newid Hinsawdd.

Mae traddodiad yn y Ty fod y sawl sy’n siarad wedi araith forwynol yn canmol ymdrech yr aelod newydd.* Fi siaradodd nesaf wedi araith gyntaf Ed Miliband yn 2005. Doedd dim anhawster canmol araith dda. Ond hefyd nodais (yn y ffordd Gymreig) pwy oedd o go iawn, sef mab i Ralph a brawd i David. Hawdd felly hefyd oedd darogan dyfodol llewyrchus iddo. Ond, och a gwae, ni feddyliais roi £5 arno yn y bwci. Dwy flynedd yn ddiweddarach mae o’n aelod o’r Cabinet ac yn ysgrifennydd gwladol ar adran bwysig, newydd sbon. Ia, och a gwae.

( *Biti garw na ddaru’r AS Llafur o Gymru a ddilynodd araith forwynol Dai Davies AS annibynnol Blaenau Gwent lynu â’r traddodiad. ‘I will forgo that pleasure’ oedd ei eiriau di-ras wedi araith olynydd Nye Bevan, Michael Foot, Llew Smith a Peter Law.)

Bu rhywfaint o storm dros y Sul ar gownt yr LCO ar dai. I’r newydd ddyfodiaid i’n plith, mae Legislative Competence Order yn trosglwyddo’r hawl i basio mesurau o San Steffan i’n Cynulliad. Hynny yw, yn weithredol, mae’n rhaid cael caniatâd Llundain cyn dechrau deddfu i Gymru.

Ar ba sail fyddai rhywun yn rhoi caniatâd o’r fath? Wel, hyd y gwelaf, wedi ystyried a ydy hi'n gyfansoddiadol briodol i wneud hynny e.e. ydy’r bwriad o fewn maes llafur y Cynulliad, addysg, iechyd, yr economi ac ati.

Ond heblaw am hynny, pan gyflwynwyd yr LCO cyntaf dywedodd yr Ysgrifennydd Gwladol y byddai’n rhesymol rhoi rhywfaint o wybodaeth o fwriadau cynnar y Cynulliad. Yn ymarferol ni ellid rhoi mwy na hynny gan fod y trosglwyddiad yn un parhaol.

Efallai fod hyn yn edrych fel cyfaddawd ymarferol dros dro hyd nes y byddwn yn cael hawl deddfu llawn. Ond y gwyn o du Caerdydd yw fod San Steffan bellach yn mynnu gormod o hawl manylu, yn cesio meicro-reoli (term sy’n briodol o hyll).

Yr enw Cymraeg ar LCO mae’n debyg ydy Gorchymyn Cymhwysedd Deddfwriaethol. Mae llond ceg fel hyn ohono’i hun yn ddigon i argyhoeddi rhywun nad ydy’r broses yn un ddymunol na chwaith yn gynaladwy.

Clywir llawer o falu awyr a gwatwar ar draws lawr y Ty, yn arbennig felly adeg holi’r Prif Weinidog. Weithiau bydd y sylwadau yn amserol, a hyd yn oed yn glyfar (‘Roubles’ oedd y gri ddoe pob tro y daeth Cameron at y bwrdd i gwyno am y ddyled ‘genedlaethol’).

Ond ambell dro does dim i guro’r brwnt a’r amlwg. Felly pan gododd Nick Clegg i holi Brown, yn y bwlch bach tawel hwnnw rhwng i’r Llefarydd ei alw ac iddo yntau agor ei geg fe waeddodd rhyw wag o’r ochr Llafur ‘Who’s he then?’

Boddwyd geiriau arweinydd y Rhyddfrydwyr gan chwerthin, rhywfaint ohono ni allwn ond sylwi o’i rengoedd ei hun.

Byddwch wedi gweld fod yr Arglwydd (sic) Mandelson bellach wedi ymuno a’r caethweision yn yr Oruchaf Dy. Rhoddod hyn gyfle i’r hacs llai galluog ail-adrodd stori amdano a glywyd eisioes hynd at syrffed. ( Mandelson yn prynu chips ar un o’i ymweliadau anfynych a’i etholaeth ‘wp north’. Gan gyfeirio at y pys slwts llachar gwyrdd gofynodd am ddogn o’r ‘gwacamole’. Ia. Doniol iawn.)

P’run bynnag am hynny cefais innau eiliad mandelsonaidd fy hun ddydd Sul.

Roeddwn yn teithio i Ddulyn ar gyfer cyfarfod o’r Pwygllgor Dethol Materion Cymreig. Bu Manchester United yn chwarae gartref ac roedd ystafell aros y maes awyr yn llawn o gefnogwyr Gwyddelig swnllyd a hapus. Wedi rhai oriau o ddisgwyl diflas eisteddodd rhywun gyferbyn â mi ac agor cylchgrawn. Edrychais ar y clawr a gweld ‘The Ring’ mewn llythrennau bras. Dyna ddiddorol meddyliais, dilynwr opera. Yna edrychais eto a gweld y dwylo fel rhawiau, y trwyn llydan a hwnnw wedi torri, a breichiau ac ysgwyddau cyhyrog un o garedigion y sgwar bocsio.

Y Tŷ Mawr o'r Tu Mewn*

Treuliais y diwrnodiau cyntaf yma yn ôl yn San Steffan yn bod yn ofnadwy o neis yn llongyfarch amryfal ASau Llafur. A does dim rhyfedd debyg nac oes, gan fy mod yn hen foi trybeilig o glen.

Ond ‘digwyddiadau’ fel ’tae, nid natur yn unig, sydd i gyfri am ymddygiad braidd yn anghyffredin ar goridorau’r Palas. A beth yw’r ‘digwyddiadau’ eithriadol yma tybed? Wel llun newydd y llywodraeth wrth gwrs, a dyrchafiad nifer o Gymru Llafurol i’w hiselfannau.

’Runig beth, a sylwoch chi fel finnau fod y dyrchafedig rai, Wayne a Chris, Mark ac Ian yn tueddu i rannu’r un weledigaeth o ran datganoli a’r Ysgrifennydd Gwladol Paul Murphy a’i gyfaill mynwesol, y cyn Is-ysgrifennydd Gwladol Don Touhig?

Cyd ddigwyddiad llwyr hefyd yw fod y datganolglen Huw Iranca wedi ei symud wysg ei ochr o Swyddfa Cymru i DEFRA. Does gan DEFRA na’i gweinidogion fawr o ddim i’w wneud yn uniongyrchol hefo gwarchod a hybu amaeth yng Nghymru fach bellach. Elin Jôs sydd bia’r clod hwnnw.

Felly, ai lloches cyn storom neu sgwd o’r neilltu ydi hyn i Huw tybed? Pwy a wyr. Ond gwn beth oedd barn Cledwyn Hughes pan gafodd o ei symud i fod yn Ysgrifennydd Gwladol Amaeth, gan wneud lle cyfleus i’r gwenwynig George Thomas fod yn Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar drothwy’r Arwisgiad.


Ysgrifennodd y Gwir Anrhydeddus Peter Hain Aelod Seneddol Castell Nedd ddoe at Gomisiwn Syr Emyr Jones Parry, a bu cystal a rhannu ei farn ar ddyfodol datganoli gyda llu o feidrolion eraill, gan gynnwys eich gohebydd distadl.

Mae llawer i gnoi cil arno yn y llythyr, a megis dechrau a wnaf yma. Noda Mr Hain ei gefnogaeth oesol a diffuant i ddatganoli. Ond hefyd dywed mai colli fyddai’r hanes pe byddem yn cynnal refferendwm ar ymestyn grym y Cynulliad cyn 2011. Meddai,

'Without a significant shift in public opinion, it is very clear to me that a referendum before 2011 would be lost. '

Dywed hefyd fod mwyafrif llethol o aelodau Llafur a phleidleiswyr Llafur yn erbyn yr hyn a alwa yn refferendwn cynnar.

Rhydd i bawb ei farn. Ond wn i ddim sut y gall Mr Hain fod mor hynod o bendant am rhywbeth sydd efallai tair blynedd hir i ffwrdd, a hynny pan fo’r arolygon barn ar hyn o bryd yn dangos mwyafrif bach o blaid.

Mae proffwydi’r polau piniwn fel arfer yn nodi maint a lleoliad eu sampl. Mwy na hynny, byddant yn cydnabod mai pôl ydi pôl, ond bod pleidlais yn bleidlais. Ond tydi Mr Hain ddim yn datgelu ei ffynhonnellau, na chwaith yn trafod sut i arwain na hyd yn oed ennill yr ymgyrch o blaid.

Yn hytrach a ymlaen, yn annoeth a phleidiol yn fy marn i, i gollfarnu y rhai

‘…who wish to contrive political ambushes for partisan purposes against Welsh Labour - and there has been evidence of such manoeuvres from Plaid and Tory politicians alike…’

Mae’r llythyr yn fwy na datganiad syml o farn. Mae’n siwr o godi muriau, yn siwr o ddylanwadu ar y ddadl, yn siwr o galonogi’r rhai hynny sydd yn erbyn pwerau llawn i’n Cynulliad a digalonni pawb arall. Mae hyn heb son am geisio codi crachen rhaniadau gwleidyddol posibl rhwng partneriaid Llywodraeth Cymru’n Un.

Mae i gyn Ysgrifennyddion Gwladol eu lle, yn rhannu ffrwyth eu profiad a rhoi arweiniad. A dyna fy mhryder am y llythyr. Gallasai Peter Hain fod â lle allweddol ac anrhydeddus yn yr ymgyrch o blaid, fel yn wir y bu ganddo yn 1997. Gallai arwain. Ond ysywaeth rwy’n ofni ei fod o wedi sicrhau un o ddau le arall iddo ei hun, naill ai ar ochr y gwrthwynebwyr, neu, yn waeth yn y pen draw, ar ymylon y ddadl.


* Enw fy ngholofn gynt yr yr ymadawedig Herald Cymraeg. Tudur, golygydd rhadlon yr Herald a fathodd y teitl. Cofion gorau ato.